Οι ψυχωτικές εκληλώσεις στην τρίτη ηλικία διαχωρίζονται ανάλογα με την έναρξη τους σε δύο βασικές κατηγορίες ανάλογα με το αν είναι μία πρόσφατη οξεία συμπτωματολογία ή εάν πρόκειται για μία χρόνια.
Όταν η εκδήλωση είναι οξεία δηλαδή η εξέλιξη της αφορά ώρες ή και μέρες, τίθεται η διάγνωση του οργανικού ψυχοσυνδρόμου ή αλλιώς ντελίριου. Το οργανικό ψυχοσύδρομο μπορεί να περιλαμβάνει ένα σύνολο συμπτωμάτων όπως ψευδαισθήσεις , διαταραχές λόγου, διέγερση , παραληρητικές ιδέες αλλά πάντα συνδυάζεται με την συμπτωματιλογία του αιτίου που την προκάλεσε. Οι συνηθέστερες αιτίες ντελίριου μπορεί να είναι βλάβες του κεντρικού νευρικού συστήματος ( επιληψία, τραύμα, όγκοι, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, , μεταβολικές διαταραχές (διαταραχές ηλεκτρολυτών, αφυδάτωση), ενδοκρινολογικές (επινεφριδική ανεπάρκεια, υπερθυρεοειδισμός), αιματολογικές (αναιμία, λευχαιμία), καρδιολογικές (έμφραγμα, καρδιακή ανεπάρκεια, αρρυθμίες, επεμβάσεις), ηπατικές (ανεπάρκεια, ηπατική εγκεφαλοπάθεια), νεφρικές (ανεπάρκεια, ουραιμία), νεοπλάσματα, λοιμώξεις, πρόσφατες επεμβάσεις, κατάγματα , φάρμακα, ναρκωτικά, άλλοι τραυματισμοί και εγκαύματα, θερμοπληξία , αυξημένο υψόμετρο.
Στη δεύτερη περίπτωση που η εγκατάσταση των ψυχωτικών συμπτωμάτων είναι σταδιακή με κυριότερη συμπτωματολογία τις παραληρητικές ιδέες και τις ψευδαισθήσεις, για παράδειγμα σε ένα διάστημα μηνών, που συνδυάζονται με παράπονα και αιτιάσεις για ξένα άτομα μέσα και έξω από το σπίτι, για ανεξήγητες κλοπές αντικειμένων , για απιστία του ηλικιωμένου συντρόφου κ.ά., η συνηθέστερη διάγνωση εδώ είναι η άνοια. Υπάρχουν πολλοί τύποι άνοιας με συχνότερη στο 55% των περιπτώσεων την άνοια τύπου Alzheimer.
