Σύνδρομο ξένου χεριού

Στην κλασσική μαύρη κωμωδία του Stanley Kubrick "Dr. Strangelove", ο κεντρικός χαρακτήρας πάσχει από μια παράξενη πάθηση· το ένα χέρι του δεν τον υπακούει. Προσπαθεί να χαιρετήσει ναζιστικά σε ακατάλληλες στιγμές ή ακόμα και να τον πνίξει και συχνά πρέπει να το ελέγξει με το άλλο του χέρι. Λένε ότι η πραγματικότητα είναι συχνά πιο παράξενη από τη φαντασία, αλλά σ'αυτή την περίπτωση είναι εξ ίσου παράξενες, αφού η ασθένεια του Dr. Strangelove υπάρχει στ'αλήθεια.

Πριν πάνω από 50 χρόνια, μια μεσόκοπη γυναίκα μπήκε στην κλινική του διάσημου για τις διαγνωστικές του ικανότητες νευρολόγου, Δρ. Kurt Goldstein. Η γυναίκα φαινόταν φυσιολογική και συζητούσε κανονικά. Δε φαινόταν να έχει τίποτα, αλλά είχε να παραπονεθεί για κάτι πολύ παράξενο. Μια στο τόσο το αριστερό της χέρι πεταγόταν στο λαιμό της και προσπαθούσε να τη στραγγαλίσει. Συχνά πάλευε μαζί του για να το ελέγξει ή και καθόταν πάνω του· τόσο αποφασισμένο ήταν να τη σκοτώσει. (Ramachandran 1998, σελ.12)

Η προφανής εξήγηση ήταν ότι το έκανε η ίδια επειδή ήταν ψυχικά ασθενής και όντως αυτή ήταν η διάγνωση πολλών άλλων γιατρών που την είχαν εξετάσει. Αλλά ο Δρ. Goldstein δε βρήκε σημάδια υστερίας ή άλλης ψυχικής ασθένειας. Πραγματικά φαινόταν ότι το αριστερό της χέρι είχε το δικό του μυαλό. Ο Goldstein πρότεινε μια ριζικά διαφορετική εξήγηση. Υπέθεσε πως το δεξί ημισφαίριο της γυναίκας (αυτό που ήλεγχε το αριστερό χέρι είχε "λανθάνουσες αυτοκτονικές τάσεις" (ibid.) Σε ένα φυσιολογικό άτομο, το αριστερό, πιο λογικό ημισφαίριο, θα κατέπνιγε αυτές τις τάσεις και δε θα τις άφηνε να εκδηλωθούν, αλλά αν η γυναίκα είχε υποστεί ρήξη μεσολοβίου, τότε αυτά τα σιγαστικά μηνύματα δε θα μπορούσαν να φτάσουν στο δεξί ημισφαίριο και να εμποδίσουν τις αυτοκαταστροφικές ορμές του.

Λίγο μετά την επίσκεψη στον Δρ. Goldsten η γυναίκα πέθανε (όχι, δε στραγγάλισε τον εαυτό της). Η νεκροψια επιβεβαίωσε τις υποψίες του. Είχε πάθει εγκεφαλικό και το μεσολόβιό της είχε πάθει ζημιά, κόβωντας την επικοινωνία μεταξύ των ημισφαιρίων και αφαιρώντας το φρένο που έβαζε το αριστερό ημισφαίριο στο δεξί.

Σήμερα έχουμε περισσότερα στοιχεία που στηρίζουν την εξήγηση του Δρ. Goldstein. Είναι γνωστό ότι το δεξί ημισφαίριο είναι υπεύθυνο για την παραγωγή αρνητικών συναισθημάτων, όπως η οργή και η λύπη. Συχνά ασθενείς με βλάβη στο δεξί ημισφάιριο χάνουν την ικανότητα να νιώσουν αυτά τα συναισθήματα και γίνονται απαράδεκτα χαρωποί και ευφορικοί (θα ασχοληθούμε με αυτή η περίπτωση αργότερα). Αν και παράδοξο, αυτό έδειξε ότι στο μυαλό της γυναίκας υπήρχαν δύο χωριστές σφαίρες συνείδησης που νιώθαν και επιθυμούσαν διαφορετικά πράγματα.

Εγείρεται άλλο ένα ερώτημα: Αν ο μισός εγκέφαλος της γυναίκας ήταν αυτοκτονικός, τι συνέβαινε με το άλλο μισό; Ποιο ήταν εκείνο το κομμάτι της που δεν ήθελε να αυτοκτονήσει και καταπολεμούσε το "δαιμονισμένο χέρι";

Η απάντηση είναι, φυσικά, το λογικό, αριστερό ημισφαίριο που, επειδή ήταν αποκομμένο, δεν επηρεαζόταν από τα αρνητικά συναισθήματα που ξερνούσε το δεξί. Μιας και το αριστερό ημισφαίριο ελέγχει τη γλώσσα, η γυναίκα μπορούσε να εκφράσει τη φρίκη της για την παράλογη συμπεριφορά του μισού της σώματος. Αλλά αυτό υπονοεί ότι αυτό που ένας φυσιολογικός άνθρωπος αναγνωρίζει ως τον "εαυτό του" είναι μόνο το αριστερό ημισφαίριο. Αυτό είναι το κομμάτι που δημιουργεί μια διήγηση και τη μεταδίδει στον έξω κόσμο. Παράλληλα, όμως, υπάρχει και άλλη μια χωριστή συνειδητότητα στο κεφάλι μας· το σιωπηλό δεξί ημισφαίριο. Επειδή δεν μπορεί να ελέγξει τη γλώσσα, δεν μπορεί να γνωστοποιήσει την παρουσία του άμεσα και ούτως ή άλλως το κάνει μέσω του αριστερού ημισφαιρίου, οπότε δεν το αντιλαμβανόμαστε ως χωριστή οντότητα. Αλλά μια ρήξη μεσολοβίου μπορεί να φέρει αυτή τη σιωπηλή παρουσία που παρακολουθεί τα πάντα στην επιφάνεια και τα αποτελέσματα μπορεί να είναι συγκλονιστικά.

Και άλλες περιπτώσεις του Συνδρόμου του Ξένου Χεριού (ΣΞΧ) στηρίζουν αυτή την εξήγηση. Αν και αυτό το σύνδρομο μπορεί να παρουσιαστεί και στα δύο χέρια, η βλάβη του μεσολοβίου παράγει σχεδόν αποκλειστικά αριστερά ξένια χέρια (η βλάβη στους μετωπικούς λοβούς μπορεί να προκαλέσει είτε αριστερό, είτε δεξί ξένο χέρι). Επιπλέον, όπως θα περίμενε κανείς, επειδή το ΣΞΧ προκαλείται από την άρση των αναστολών του πιο ευερέθιστου δεξιού ημισφαιρίου, τα ξένα χέρια σπάνια είναι ευπροσήγορα ή ευχάριστα. Συχνά συμβαίνει το αντίθετο και οι πράξεις τους κυμαίνονται από απλά παιδιάστικα κακές μέχρι και επιθετικές ή τρομακτικές. Υπάρχουν περιπτώσεις όπου ένα ξένο χέρι σήκωνε το τηλέφωνο, αλλά μετά δεν άφηνε το ακουστικό, έχυνε ποτά ή και πετούσε βίαια αντικείμενα. Άλλες φορές ο ασθενής ανοίγει το συρτάρι με το ένα χέρι, ενώ το άλλο το κλείνει ή κουμπώνει το πουκάμισο με το ένα χέρι και το άλλο ξεκουμπώνει από κάτω. Σε μια περίπτωση ένα ξένο χέρι προσπάθησε να σχίσει χρήματα (Feinberg 2001, σελ.94-97).

Πιο ανησυχητικά είναι τα ξένα χέρια που είναι καθαρά βίαια. Συχνά συμβαίνουν κινήσεις στραγγαλισμού. Σε μια άλλη περίπτωση του Δρ. Michael Gazzaniga, το ένα χέρι του είχε αρπάξει τη γυναίκα του και την κουνούσε βίαια, ενώ με το άλλο ο άνθρωπος προσπαθούσε να βοηθήσει τη γυναίκα του να το ελέγξει. Σε μια άλλη περίπτωση, είχε επισκεφτεί έναν ασθενή και παίζανε μαζί στην πίσω του αυλή, πετώντας πέταλα, όταν το αριστερό χέρι του ασθενή πήρε το τσεκούρι που στηριζόταν στον τοίχο του σπιτού.

Επειδή υπήρχε η πιθανότητα να είχε τον έλεγχο το επιθετικό δεξί ημισφαίριο, έφυγα διακριτικά. Δεν ήθελα να είμαι το θύμα στη δίκη όπου η κοινωνία θα αποφάσιζε πιο ημισφαίριο να εκτελέσει." (παρατίθεται στον Feinberg 2001, σελ.98).

Όπως σοφά παρατήρησε ο γιατρός, θα ήταν πραγματικό πρόβλημα για το ποιος θα έφταιγε, αν ο ασθενής κατάφερνε να πραγματοποιήσει το επαπειλούμενο. Αλλά το πρόβλημα δεν περιορίζεται στη δικαιοσύνη. Ο Θεός πώς θα έκρινε την περίπτωση;

Ο δυϊστής πρέπει να απαντήσει πώς όλα αυτά είναι συμβατά με την ύπαρξη ψυχής. Μήπως η ψυχή κατοικεί μόνο στο αριστερό ημισφαίριο; Τότε ποιος κατοικεί στο άλλο; Ή μήπως θα ισχυριστεί ότι η ψυχή σχίζεται στα δύο λόγω τραύματος στον υλικό εγκέφαλο;