Η διάγνωση της διαταραχής πανικού καθορίζεται από επανειλλημένες και απροσδόκητες κρίσεις πανικού μέσα σε διάστημα ενός μηνός τουλάχιστον. Παράλληλα όμως στο ίδιο διάστημα πρέπει να υπάρχει τουλάχιστον ένα από τα εξής :
- Προσδοκητικό άγχος δηλαδή άγχος εισβολής μίας επερχόμενης κρίσης δηλαδή επίμονη ανησυχία επανεμφάνισης και άλλων κρίσεων
- Έντονη ανησυχία θανάτου, απώλεια ελέγχου ή αίσθημα επερχλομενης τρέλας ή εξευτελισμού)
- Σταδιακή διαμόρφωση συμπεριφορών αποφυγής με στόχο την αποτροπή επανεμφάνισης κρίσεων
Ως κρίση πανικού ορίζεται μια διακριτή περίοδος έντονης δυσφορίας και φόβου κατά την οποία εμφανίστηκαν ξαφνικά και κορυφώθηκαν μέσα σε δέκα λεπτά τουλάχιστον 4 από τα ακόλουθα συμπτώματα :
- Αίσθημα λαχανιάσματος
- Αίσθημα πνιγμού
- Πόνος ή δυσφορία στο θώρακα
- Αιμωδίες και μηρμυγκιάσματα
- Αίσθημα παλμών/ταχυκαρδία
- Τρόμος
- Εφίδρωση
- Ρίγη και συχνά αίσθημα ζέστης
- Ναυτία ή κοιλιακή ενόχληση
- Αίσθημα ζάλης, τάση προς λιποθυμία
- Αποπραγματοποίηση ή αποπροσωποποίηση
- Φόβος απώλειας ελέγχου ή επερχόμενης τρέλας
- Φόβος θανάτου
Οι κρίσεις πανικού θα πρέπει να διαπιστωθεί ότι δεν οφείλονται σε γενική σωματική κατάσταση ή σε επιδράσεις ουσιών. Για παράδειγμα παρόμοια συμπτώματα εκδηλώνονται στο πλαίσιο καρδιολογικών παθήσεων, όπως το έμφραγμα, η στηθάγχη, η υπέρταση, αναπνευστικών παθήσεων όπως το άσθμα, νευρολογικών όπως το αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο και η επιληψία και ενδοκρινικές παθήσεις όπως οι θερεοειδοπάθειες, ο διαβήτης, η υπογλυκαιμία. Η διαφορική διάγνωση των οργανικών αιτίων της διαταραχής πανικού μπορεί να γίνει εύκολα συνήθως με τη συνεργασία των σχετικών ειδικοτήτων με τον ψυχίατρο. Επιπλέον τοξίκωση και στέρηση από ουσίες όπως το αλκοόλ, τα οπιοειδή, η κοκαϊνη, τα ψευδαισθησιογόνα και η κάνναβη δύναται να εκδηλωθούν με τα θορυβώδη συμπτώματα της κρίσης πανικού.
Η διαταραχή πανικού συχνά συνυπάρχει με άλλες αγχώδεις διαταραχές δηλαδή την αγοραφοβία. (φόβος & αποφυγή τόπων και καταστάσεων από τις οποίες η διαφυγή ή η λήψη βοήθειας σε περίπτωση κρίσης πανικού είναι δύσκολη ή αδύνατη), την κοινωνική φοβία, την διαταραχή μετατραυματικού στρες και την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Επίσης υπάρχει υψηλό ποσοστό συννοσηρότητας με την κατάθλιψη εώς και 50-60% σε κάποια στιγμή της ζωής. Επιπλέκεται με κατάχρηση αλκοόλ και βενζοδιαζεπινών, ουσίες οι οποίες είναι αποτελεσματικές στην προσωρινή καταπράϋνση του άγχους και του πανικού, η παρατεταμένη και αλόγιστη χρήση τους όμως μπορεί να οδηγήσει στην εξάρτηση.
Το άγχος στη διαταραχή πανικού μπορεί να έχει δύο διαφορετικές μορφές. Το αίσθημα πανικού, δηλαδή αιφνίδιο άγχος με μεγάλη «δραματική» ένταση και σύντομη διάρκεια και το προσδοκητικό άγχος (μήπως ξανασυμβεί κρίση) που έχει επίμονη παρουσία και μέτρια ένταση.
Οι συμπεριφορές αποφυγής και ασφάλειας στη διαταραχή πανικού είναι πολλές. Παρατίθενται κάποιες αρκετά συχνές παρακάτω :
- διακοπής φαρμάκων θεωρώντας ότι αυτά ευθύνονται για τις κρίσεις
- Διακοπή σωματικής άσκησης
- Αποφυγή ζέστης
- Αποφυγή ανύψωσης αντικειμένων
- Αποφυγή «ψυχολογικά φορτισμένων» έργων όπως θρίλερ κ.α.
- Αποφυγή σεξουαλικών σχέσεων
- Αποφυγή συναισθηματικά φορτισμένων συζητήσεων
- Αποφυγή μπάνιου με κλειστή πόρτα
- Αποφυγή χρήσης ανελκυστήρων
- Αποφυγή εξόδουαπό το σπίτι χωρίς συνοδεία
- Αποφυγή συνεύρεσης με πλήθος
- Αναμονής αναμονής σε ουρές
- Αποφυγή ταξιδιών με τρένο, λεωφορείο, αυτοκίνητο, αεροπλάνο
Συμπεριφορές ασφάλειας που διαμορφώνονται σταδιακά
- Αγχολυτικά στην τζάντα
- Αναζήτηση διαβεβαίωσης
- Να έχει πάντα κάποιον μαζί του όταν βγαίνει από το σπίτι
- Να έχει κάτι να διαβάσει
- Να μιλήσει για κάτι άσχετο
- Να βάλει μουσική Οι συμπεριφορές ασφάλειας στη διαταραχή πανικού ορίζονται όποιες συμπεριφορές βοηθούν με κάποιο τρόπο στη διαχείριση μιας κρίσης πανικού. Η βοήθεια αυτή αν και προσφέρει μία σχετική ανακούφιση βραχυπρόθεσμα, μακροπρόθεσμα όμως συντελεί στη διαιώνιση του προβλήματος, καθώς αυτό δεν αντιμετωπίζει το βασικό αίτιο.
Η κρίση πανικού θα πρωτοεμφανιστεί σχεδόν πάντα σε ανύποπτη χρονική στιγμή, αλλά μπορεί να προηγήθηκε στο πρόσφατο παρελθόν κάποια κατάσταση συναισθηματικής επιβάρυνσης όπως για παράδειγμα ένας χωρισμός ή μια απαιτητική σωματικά ή ψυχικά κατάσταση έντονης άσκησης, στέρησης ύπνου ή χρήσης κάποιας ουσίας.
Η διαταραχή πανικού αντιμετωπίζεται φαρμακευτικά με τη χρήση των επιλεκτικών αναστολέων επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs). Η χρήση βενζοδιαζεπινών δεν ενδείκνυται για μεγάλα χρονικά διάστηματα λόγω του κινδύνου εξάρτησης. Η ψυχοθεραπεία εκλογής της διαταραχής πανικού είναι η γνωσιακή .
